Temerrüt faizi sözleşmede belirlenmemişse uygulanacak faiz oranı; borcun kaynağı olan sözleşme ticari iş niteliğinde değilse uygulamadaki adıyla “yasal faiz”, ticari iş niteliğinde ise, TCMB tarafından yayımlanan avans faizi oranı uygulanır.
Bu tespiti, 3095 sayılı Kanun’un “Temerrüt faizi” başlıklı 2. maddesine dayanarak yapıyoruz.
"Yasal faiz" oranı, ekonomik koşullardaki büyük çalkantılara rağmen 1 Ocak 2006’dan bu yana hiç değişmeden yıllık %9 olarak sabit tutuldu. Fakat ticari işlerde temerrüt faizi olarak kullanılan avans faizi oranı, sadece 2023 yılı içinde TCMB tarafından tam altı kez artırıldı.
Bu değişiklikler sırasıyla;
- 31.12.2022’de 10,75,
- 24.06.2023’te 16,75,
- 01.09.2023’te 26,75,
- 28.09.2023’te 31,75,
- 01.11.2023’te 36,75,
- 01.12.2023’te 41,75,
- 23.12.2023’te 44,25 olarak gerçekleşti.
Bu artışlar, TCMB tarafından yayımlanan Tebliğlerle yapılıyor. Tebliğleri incelediğimizde, yürürlük tarihlerinin Resmî Gazete’de yayımlandıkları tarih oldukları görülür. Yukarıda belirtilen tarihler de artışlara ilişkin Tebliğlerin yayım tarihleridir.
Peki, avans faizindeki bu artışlar, ticari iş niteliğindeki para alacakları bakımından nasıl uygulanacak?
Bahsi geçen TCMB Tebliğleri yayımlandıkları tarihte yürürlüğe girdiklerine göre bu, yapılan değişikliğin para alacaklarında temerrüt faizi bakımından da aynı tarihten itibaren uygulanacağı anlamına mı gelir?
Uygulamada bu soruya olumlu yanıt veriliyor.
Örneğin, 1 Ocak 2023 tarihinde temerrüde düşen borçlu aleyhine yapılan icra takibinde, yukarıdaki değişiklik tarihleri dikkate alınarak ve değişen oranlar, değişiklik tarihinden itibaren derhal uygulanarak faiz hesabı yapılmaktadır. Esasen bu yerleşik uygulamanın, avans faizi oranlarını değiştiren TCMB Tebliğlerindeki “Belirlenen bu oranlar yayımı tarihinde yürürlüğe girer.” ibaresinden kaynaklandığını zannediyorum.
Evet bu ibare, avans işlemlerinde uygulanan faiz oranlarındaki değişikliğin Tebliğin yayımlandığı tarihte yürürlüğe girmesini amaçlıyor.
Fakat gözden kaçan bir husus var!
Bu Tebliğler, TCMB ile bankalar arasındaki avans işlemleri için ilan edilirler ve yayımlandıkları tarihten itibaren de avans işlemleri için yürürlüğe girerler. Tebliğler ile ticari işlerde uygulanacak temerrüt faizi oranı arasındaki ilişkiyi ise 3095 sayılı Kanun kurar.
Bir başka deyişle, avans faizi oranları icra takiplerinde ya da alacak davalarında uygulansın diye ilan edilmez. Avans faizi oranını temerrüt faizi olarak kullanabilmemizi, 3095 sayılı Kanun’un 2. maddesinde yer alan atıf sağlar.
3095 sayılı Kanun’un 2. maddesini dikkatle incelersek, yıl içinde TCMB’nin avans faizinde değişiklik yapması hâlinde bu değişikliğin temerrüt faizine nasıl yansıyacağıyla ilgili özel bir kuralın da yer aldığını görürüz. Bu kurala göre, yıl başında uygulanan oran ile yıl ortasında uygulanan oran arasında beş puan ya da daha fazla fark varsa, yılın ikinci yarısında bu değişik oran uygulanmaya başlanır. Bu kuraldan çıkan diğer sonuç ise, aradaki fark beş puandan daha az ise, yılın ikinci yarısında da yıl başında uygulanan oranın uygulanmaya devam edilmesi gerektiğidir.
3095 sayılı Kanun’un 2. maddesindeki bu kuralı, yukarıda belirttiğim avans faizi değişikliklerini de dikkate alarak 2023 yılı üzerinden şöyle somutlaştırabiliriz:
- 31 Aralık 2022’de ilan edilen avans faizi oranı (10,75), 2023 yılı boyunca ticari işlerde temerrüt faizi oranı olarak uygulanır.
- 30 Haziran 2023 günü uygulanan avans faizi oranı (16,75) 31 Aralık 2022’deki orandan (10,75) beş puandan daha fazla farklı olduğu için 2023’ün ikinci yarısında bu oran (16,75) ticari işlerde temerrüt faizi oranı olarak uygulanır.
Kanun’daki kural gayet açık ve kural bundan ibaret. Dolayısıyla, avans faizi oranlarında 2023’ün ikinci yarısında gerçekleşen diğer değişikliklerin Kanun’a göre temerrüt faizi bakımından bir etkisi yok.
Sonuç olarak;
Ticari işlerde uygulanan temerrüt faizi oranlarının uygulamada yerleşik şekilde, TCMB’nin yayımladığı Tebliğlerin yayım tarihleri itibariyle kendiliğinden temerrüt faizi olarak da uygulanması Kanun’a açıkça aykırıdır.
Doğru uygulama, yukarıda belirttiğim 2023 örneğinde olduğu gibi, 30 Haziran günü uygulanan avans faizi oranının yıl başındaki orandan en az beş puan farklı olması hâlinde, yılın ikinci yarısında ticari işlerde temerrüt faizi oranı olarak bu oranın uygulanması, aksi hâlde yıl başındaki avans faizi oranının yıl sonuna kadar ticari işlerde temerrüt faizi oranı olarak uygulanmaya devam edilmesidir.
2024’te uygulanacak temerrüt faizi oranı bakımından ise;
31.12.2023 itibariyle yürürlükte olan avans faizi oranı %44,25 olduğu için ticari işlerde temerrüt faizi oranı olarak 2024’te bu oran uygulanacaktır. Geçtiğimiz günlerde politika faizinin yeniden artırıldığı dikkate alındığında, belki de Haziran 2024’ten önce TCMB, avans faizinde bir ya da birkaç değişiklik daha yapabilir. 3095 sayılı Kanun’a göre, Haziran 2024’ten önce avans faizi oranında değişiklik yapılsa da 30 Haziran 2024’e kadar ticari işlerde temerrüt faizi oranı olarak yıllık %44,25 oranının uygulanmasına devam edilir.
28.01.2023
Prof. Dr. Umut Yeniocak
